Filosofie in Onderwijs2032

Deze bijdrage is te lezen in de online dialoog over de vraag hoe het onderwijs verbeterd moet worden, op de site van Onderwijs 2032, (ga hier naar de website).

Zelfdenkzaamheid, kritisch denken, creativiteit, tolerantie, jezelf verwoorden & wijsheid

Filosofie in het basisonderwijs moet een verplicht vak worden.
Net als gym. Net als rekenen. Net als taal.
Filosofie? Dat is toch saai en moeilijk? Nee. Filosofie is samen nadenken over vragen waar geen antwoord op is. Filosofie is een vak, een vaardigheid, waar je slimmer van wordt volgenswetenschappelijk onderzoek.
Filosofie is een vak, nu ook op de middelbare school. Het is eigenlijk heel gek dat dit op de basisschool nog niet is ingevoerd. Niet doceren over Kant of Plato, maar zélf en samen nadenken over filosofische vragen. Het zou verplicht moeten worden, één uur in de week, door de vaste leerkracht gegeven of door een vakleerkracht. Kunnen ze dat wel? Vakleerkrachten wel. Vaste leerkrachten soms, of ze zouden het moeten leren in een training. Want de zelfdenkzaamheid stimuleren hoort nu eenmaal bij het vak van leerkracht.

Zelfdenkzaamheid
Het klinkt simpel. En dit is wat de 21ste eeuw van ons vraagt. Wat is er mis met het systeem? In een notendop: dat leerlingen top-down leskrijgen. ‘Repeat after me.’  Wat is de oplossing? Stel de leerlingen vragen en laat ze zelf tot oplossingen en antwoorden komen, zónder als docent hierbij je eigen mening te geven. Leerlingen krijgen de verantwoordelijkheid terug voor het vormen van hun eigen mening, hun eigen positie in een gesprek.


Kritisch denken
Dan ineens is het heel belangrijk om goed te argumenteren, om logica te gebruiken. ‘Er is geen goed of fout,’ wordt vaak gezegd. Dat is waar, maar er zijn natuurlijk wel betere en minder sterke redeneringen. Spelenderwijs groeit de vaardigheid van argumenten en waarden afwegen, definiëren en bruikbare vragen stellen.

Creativiteit
Er is niet één goed antwoord waarop de leerkracht zit te wachten. Leerlingen moeten zélf nadenken, voorbeelden verzinnen, consequenties uitdenken en verbanden leggen. Een cognitieve creativiteit die geprikkeld wordt.


Tolerantie
Omdat bij filosofische vragen het heel goed mogelijk dat de klas het niet met elkaar eens is en we écht niet kunnen zeggen wie er nu gelijk heeft (inherent aan filosoferen), ontstaat een begrip dat iedereen recht heeft op zijn of haar mening. Ook op zijn of haar geloof. Niemand heeft de absolute waarheid in pacht en iedereen heeft andere argumenten, andere uitgangspunten en waarden. En dat is oké. Dit inzicht levert tolerantie op.

Jezelf verwoorden
Het denken en het uitdrukkingsvermogen worden gelijktijdig gevormd en verfijnd. Het is net als bij een groepsgesprek, maar bij het filosoferen maakt het heel veel uit wat je precies zegt, welke woorden je precies gebruikt, om misverstanden te voorkomen.

Wijsheid
We willen niet alleen kritische burgers, zelfdenkzame burgers, we willen ook goede burgers opleiden en opvoeden. We willen dat ze braaf zijn, maar niet uit volgzaamheid maar uit een intrinsieke overtuiging die ze zélf hebben bedacht. Hoe vorm je goede burgers? Dat doe je door ze te laten filosoferen. Niet vertéllen hoe ze moeten denken, maar een vraag stellen en het denken bij henzelf te stimuleren. Waar alle andere vakken op school gaan over kennisoverdracht of specifieke vaardigheden, is alleen filosofie gericht op wijsheid. ‘Wat is het goede om te doen, om te vinden? Weet ik dit wel zeker? Wat is waar?’

Bijverschijnselen
Tenslotte zijn er nog allerlei mooie bijverschijnselen: wetenschappelijke nieuwsgierigheid die geprikkeld raakt, ‘hoe zit het nou écht?’, zelfreflectie, verbazing en verwondering over het leven en de grote en kleine vraagstukken hierin, betrokkenheid bij ethische vragen, moreel besef, het kunnen bespreken van onderwerpen die (onterecht) in de taboe-sfeer liggen, leren luisteren. Voor de leerkracht is het ook leuk: je leert je eigen leerlingen anders kennen en je kunt je verbazen hoe sommige leerlingen met een ‘hoog advies’ ineens een toontje lager zingen en juist de kinderen met een ‘lager denkniveau’ plotseling hele rake vragen stellen. En wie weet leert de leerkracht ook nóg beter te luisteren en open te staan voor andere meningen, doordat ook de leerkracht in de filosofie niet de waarheid in pacht heeft.

Filosofie in het basisonderwijs moet een verplicht vak worden.
Sabine Wassenberg, Maaike Merckens
WonderWhy
www.wonderwhy.nl